Bu özet not, sınav öncesi hızlı tekrar ve kritik bilgileri pekiştirme amacıyla hazırlanmıştır.
I. Devletin Temel Yapısı ve Şekilleri
Ana Konu
Alt Başlık / Tanım
Önemli Notlar / Örnekler
Devleti Oluşturan Unsurlar
Toprak (Ülke), İnsan Topluluğu (Millet), Bağımsız ve Egemen Siyasi Otorite (Egemenlik)
–
Devletin Hukuki Özellikleri
Egemen ve Tüzel Kişi
–
Yapısı Bakımından Devletler
1. Tek Yapılı Devletler (Üniter)
Türkiye, Fransa, Yunanistan. Yargı birliği ve tek hukuk düzeni.
2. Bölgeli Devlet
Yumuşatılmış üniter yapı. Milliyetlerin özerklikleri vardır. (İspanya örneği)
3. Bileşik (Karma) Devletler
Federasyon (Anayasa ile kurulur, iki ayrı vatandaşlık/hukuk düzeni, Federal devlet uluslararası kişiliğe sahiptir). Konfederasyon (Uluslararası antlaşma ile kurulur, üye devletler bağımsızdır, zorlama yok).
II. Egemenliğin Kaynağına Göre Devlet Şekilleri ve Hükümet Sistemleri
A. Egemenlik Kaynağına Göre
Ana Konu
Özellikler
Monarşi
İrsi/Seçimli olabilir. Yetkilerine göre Mutlak veya Meşruti (Sınırlı) Monarşi.
Oligarşi
Egemenliğin bir sınıfa/zümreye ait olması.
Teokrasi
Din Devleti.
Cumhuriyet
Egemenliğin toplumun tümünde olması (Geniş anlamda); temel organların seçim ilkesiyle kurulması (Dar anlamda).
Demokrasi
Doğrudan, Yarı-Doğrudan (Halk Oylaması, Halk Vetosu, Halk Girişimi, Temsilcilerin Azledilmesi) ve Temsili Demokrasi.
Türkiye’deki Referandumlar
İlk 1961 Anayasası. Toplam 7 referandum (1961, 1982, 1987, 1988, 2007, 2010, 2017). Red çıkan tek referandum: 1988.
B. Hükümet Sistemleri
Sistem
Kuvvetler Ayrılığı Tipi
Yürütme Başlılığı
Yasama-Yürütme İlişkisi
Mutlak Monarşi
Kuvvetler Birliği (Yürütmede)
Tek
Yürütme yasamaya üstün.
Diktatörlük
Kuvvetler Birliği (Yürütmede)
Tek
Yürütme yasamaya üstün.
Meclis Hükümeti
Kuvvetler Birliği (Yasamada)
Tek (Meclis Başkanı var, Devlet Başkanı yok)
Yasama ve yürütme Meclis’te birleşir. Yürütme, yasamayı feshedemez. (1921 Anayasası)
Parlamenter Sistem
Yumuşak Ayrılık
Çift Başlı (Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu)
Yürütme yasamadan çıkar, yasamaya siyasi olarak sorumludur.
Başkanlık Sistemi
Sert Ayrılık
Tek Başlı (Başkan)
Başkan halk seçer. Başkan yasamaya sorumlu değil. Aynı kişi hem yasamada hem yürütmede olamaz.
Yarı-Başkanlık
Karma
Çift Başlı (Halkın seçtiği Başkan ve Meclis’e sorumlu Başbakan)
Başbakan ve Bakanlar Kurulu yasamaya karşı sorumludur.
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi (CBHS)
Sert Ayrılık
Tek Başlı (Cumhurbaşkanı)
Başkan halk seçer, yasamaya sorumlu değil.
III. Anayasa Türleri ve Türk Anayasaları Tarihçesi
A. Anayasa Kavramları
Kavram
Özellikler
Türk Anayasalarındaki Örnekler
Yumuşak Anayasa
Kanunlarla aynı usulle değişir. Normlar hiyerarşisinde kanunla aynı düzeydedir.
1921 Anayasası (Tek yumuşak anayasamız)
Sert Anayasa
Kanunlardan farklı, zor usullerle değişir. Değişmez maddeleri veya özel çoğunluk gereklilikleri vardır.
1876, 1924, 1961, 1982
Çerçeve Anayasa
Sadece genel ilkeleri düzenler. Uygulamayı kanunlara bırakır.
1921 Anayasası (Tek örnektir)
Kazuistik Anayasa
Ayrıntılı düzenlemelere yer verir.
1876, 1924, 1961, 1982
Asli Kurucu İktidar
İhtilal/darbe sonucu ortaya çıkar. (Yeni bir anayasa yapar)
1876, 1921, 1924, 1961, 1982
Tali Kurucu İktidar
Mevcut anayasanın belirlediği usullerle değişiklik yapan iktidar.
İlk anayasa, iki meclisli yasama (Ayan/Mebusan), Hükümet Padişah’a sorumlu (başlangıçta), Yüce Divan kuruldu.
1921 Anayasası
Asli Kurucu İktidar
Meclis Hükümeti Sistemi
Tek yumuşak ve çerçeve anayasa. Milli Egemenlik ilkesi ilk kez. Yargı ve temel haklardan söz etmez.
1924 Anayasası
Asli Kurucu İktidar
Karma Sistem (Kuvvetler Birliği/Görevler Ayrılığı)
İlk kez değiştirilemez madde (Madde 1). Sert anayasa.
1961 Anayasası
Asli Kurucu İktidar (Kurucu Meclis: MBK/Temsilciler M.)
Parlamenter Sistem
Çoğulcu Demokrasi. İnsan Haklarına Dayanan, Sosyal ve Hukuk Devleti ilkeleri. Çift Meclisli yasama (TBMM/Cumhuriyet Senatosu). Yargı bağımsızlığı. AYM, YSK, MGK, DPT, DİB ilk kez yer aldı.
1982 Anayasası
Asli Kurucu İktidar (Kurucu Meclis: MGK/Danışma M.)
Rasyonelleştirilmiş Parlamenterizm (2017’den sonra CBHS)
Çok katı. İlk 3 madde değiştirilemez. Başlangıç kısmı Anayasa metnine dahildir. Yürütme Güçlendirildi. DDK, HSK, YÖK ilk kez yer aldı.
IV. 1982 Anayasası: Genel Esaslar ve Temel Haklar
A. Genel Esaslar (İlk Dört Madde)
Madde
Konu
Özellik
Madde 1
Devletin Şekli
Cumhuriyet. (Değiştirilemez, değiştirilmesi teklif dahi edilemez.)
Madde 2
Devletin Nitelikleri
Demokratik, Laik, Sosyal, Hukuk Devleti, Atatürk Milliyetçiliğine bağlı, İnsan Haklarına Saygılı. (Değiştirilemez, değiştirilmesi teklif dahi edilemez.)
Madde 3
Devletin Bütünlüğü, Dili, Bayrağı, Marşı, Başkenti
Ülkesi ve milletiyle bölünmez bütün, Dili Türkçe, Bayrağı Al Bayrak, Milli Marşı İstiklal Marşı, Başkenti Ankara. (Değiştirilemez, değiştirilmesi teklif dahi edilemez.)
Madde 4
Değiştirilemeyecek Hükümler
İlk 3 maddenin değiştirilemeyeceği ve teklif dahi edilemeyeceği hükmü. (Madde 4 değiştirilebilir).
B. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanması
Sınırlama İlkesi
Durum
Özel Sebepler İlkesi
Yalnızca Anayasa’nın ilgili maddelerindeki sebeplere bağlı olarak sınırlanabilir.
Genel İlkeler
Özlerine dokunulamaz, Ancak Kanunla, Anayasanın Sözüne ve Ruhuna, Demokratik Toplum Düzenine, Laik Cumhuriyet Gereklerine ve Ölçülülük İlkesine aykırı olamaz.
Durdurulamaz Haklar (Sert Çekirdek)
Yaşama hakkı, Maddi ve manevi varlığın bütünlüğü, Din-Vicdan-Düşünce-Kanaat açıklamaya zorlanmama, Suç ve cezaların geriye yürütülmemesi, Masumiyet Karinesi.
C. Temel Hak Kategorileri
Kategori
Diğer Adı
Örnek Haklar
Kişinin Hakları ve Ödevleri
Negatif Statü Hakları (Koruyucu)
Yaşama hakkı, Kişi hürriyeti ve güvenliği, Özel hayatın gizliliği, Konut dokunulmazlığı, Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti, Mülkiyet hakkı.
Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler
Pozitif Statü Hakları (İsteme)
Ailenin korunması, Eğitim ve öğrenim hakkı, Çalışma hakkı, Sendika kurma hakkı, Toplu iş sözleşmesi/grev hakkı, Sağlık hizmetleri ve konut hakkı, Sosyal güvenlik hakkı.
Siyasi Haklar ve Ödevler
Aktif Statü Hakları (Katılma)
Türk vatandaşlığı, Seçme-seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkı, Parti kurma, Vatan hizmeti (ödev), Vergi ödevi, Dilekçe-Bilgi Edinme-Kamu Denetçisine Başvurma hakkı, Kamu hizmetlerine girme hakkı.
V. Cumhuriyetin Temel Organları
A. Yasama (TBMM)
Konu
Kritik Bilgiler
Yasama Yetkisi
Genellik, Aslilik (ilk el) ve Devredilemezlik.
Milletvekili Şartları
18 Yaş, T.C. vatandaşlığı, En az ilkokul mezunu, Kısıtlı olmamak, Taksirli suçlar hariç toplam 1 yıl veya daha fazla hapis cezası almamış olmak.
Ara Seçim
Her seçim döneminde 1 kez yapılır. Genel seçimden 30 ay geçmedikçe yapılmaz. Üye sayısı %5 (30) oranında boşalırsa 3 ay içinde yapılır.
YSK
Yüksek Mahkeme değildir. 7 Asıl, 4 Yedek üyesi vardır. (Yargıtay 6, Danıştay 5 üye seçer). 6 yıl görev yaparlar.
Yasama Sorumsuzluğu
Daimi koruma sağlar, mutlak ve Milletvekilliği sona erdikten sonra da devam eder. Meclis kararıyla kaldırılamaz.
Yasama Dokunulmazlığı
Meclis kararı olmadıkça tutulamaz, sorgulanamaz, tutuklanamaz, yargılanamaz. İstisnası: Ağır ceza gerektiren suçüstü ve seçimden önce soruşturmasına başlanmış olması.
Milletvekilliğinin Düşmesi
İstifa (Basit çoğunluk, Açık oylama), Devamsızlık (Salt çoğunluk, Açık oylama), Bağdaşmaz görevde ısrar (Basit çoğunluk, Gizli oylama), Kesin hüküm giyme/kısıtlanma (Genel Kurula bildirim yeterli).
Kanun Teklifinin Kabulü
Toplantıya katılanların Salt Çoğunluğu (en az 151 MV) ile kabul edilir.
Cumhurbaşkanı’nın İade Yetkisi
Kanunu 15 gün içinde geri gönderebilir (Bütçe hariç). Geri gönderilen kanun 301 oy ile kabul edilirse CB yayımlamak zorundadır.
TBMM Kararları
Kanun dışındaki tüm işlemlerdir. Cumhurbaşkanı onayına sunulmaz, Resmi Gazete’de yayımlanma zorunluluğu yoktur. (İçtüzük, dokunulmazlığın kaldırılması, MV’liğinin düşürülmesi hariç 3 istisna AYM denetimine tabi değildir.)
B. Yürütme (Cumhurbaşkanı ve İdare)
Konu
Kritik Bilgiler
CB Adaylığı
Siyasi parti grupları, En son seçimde tek/ittifak olarak %5 oy alan partiler, En az 100 bin seçmen.
CB Kararnamesi
Sadece sosyal ve ekonomik hak ve ödevleri düzenleyebilir (Siyasi haklar ve ödevler kararnamelerle düzenlenemez). Kanunla çelişirse kanun geçerlidir.
CB’nin Cezai Sorumluluğu
301 MV ile önerge (soruşturma isteme) $rightarrow$ 360 MV ile soruşturma açma kararı $rightarrow$ 400 MV ile Yüce Divan’a sevk kararı. Yüce Divan’a sevk edilen CB’nin görevi bitmez, ceza alırsa biter.
DDK
Yargı organları hariç tüm kamu kurumlarını ve kamuya yararlı dernek/vakıfları denetler. CB’ye bağlıdır.
MGK Üyeleri
CB, CB Yardımcıları, Adalet, İç, Dış, Milli Savunma Bakanları, Genelkurmay Başkanı, Kuvvet Komutanları.
OHAL
CB yurdun tamamında veya bir bölgesinde 6 ay ilan edebilir. TBMM onayı ile savaş hali hariç her defasında 4 ayı geçmemek üzere uzatılabilir.
Yönetmelik Yetkisi
Cumhurbaşkanı, Bakanlıklar, Kamu Tüzel Kişileri.
Kamulaştırma Bedeli
Kural olarak nakden peşin ödenir. İstisnai hallerde (Tarım reformu, büyük enerji/sulama projeleri vb.) 5 yıla kadar taksitle ödenebilir.
C. Yargı
Kurum
Üye Sayısı (Toplam)
Görev Süresi
Seçen Organlar
Anayasa Mahkemesi (AYM)
15
12 Yıl (Tekrar Seçilemez)
CB: 12, TBMM: 3
Yargıtay
–
12 Yıl
HSK
Danıştay
–
–
CB: 1/4, HSK: 3/4
Uyuşmazlık Mahkemesi
13 (6 asıl, 6 yedek)
4 Yıl
Başkan: AYM, Üyeler: Yargıtay (3), Danıştay (3)
HSK
13
4 Yıl (Bir kez daha seçilebilir)
Doğal Üye: 2 (Adalet Bakanı ve Yrd.), TBMM: 7, CB: 4
AYM Kritik Bilgiler
Bireysel Başvuru: 2010 Anayasası ile geldi. Olağan kanun yolları tüketilmelidir.
İptal Davası (Soyut Norm Denetimi): Kanun, CB Kararnamesi, TBMM İçtüzüğü. Başvuru süresi 60 gün.
AY Değişikliği Denetimi:Sadece şekil bakımından inceler. Başvuru süresi 10 gün.
İtiraz Yolu (Somut Norm Denetimi): Mahkemenin (uygulayacağı kanunu AY’ya aykırı görmesi) başvurusu üzerine olur. AYM 5 ay içinde karar vermezse mahkeme yürürlükteki kanunla sonuçlandırır.
Yüce Divan: CB, CB Yardımcıları, Bakanlar, AYM/Yargıtay/Danıştay Başkan ve üyeleri, Başsavcıları, HSK ve Sayıştay Başkan/üyeleri, Genelkurmay Başkanı ve Kuvvet Komutanları yargılanır. |
